KARŞILIKSIZ ÇEK DÜZENLEME SUÇUNUN YASAL UNSURLARI
5941 Sayılı Çek Kanun’un 5. Maddesinde, çek üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde muhatap tarafından bankaya ibraz edildiğinde, çekin karşılığının ilgili bankada bulunmaması suç olarak tanımlanmıştır.
Çeki düzenleyen hamil veya sorumluları hakkında ceza hükmü verilebilmesi için ise söz konusu suçun unsurlarının hepsinin bir arada bulunması şarttır.
5941 Sayılı Çek Kanun’un 5. Maddesinin 1.fıkrasında karşılıksız çekten doğan ceza sorumluluğu şu şekilde açıklanmıştır.
“Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikâyeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak, binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur. Ancak, hükmedilecek adli para cezası; çek bedelinin karşılıksız kalan miktarı az olamaz. Mahkeme ayrıca, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına; bu yasağın bulunması hâlinde, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının devamına hükmeder. Yargılama sırasında da resen mahkeme tarafından koruma tedbiri olarak çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına karar verilir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı, çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişi, bu tüzel kişi adına çek keşide edenler ve karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına düzenlenmesi durumunda ayrıca yönetim organı ile ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileri hakkında uygulanır. Koruma tedbiri olarak verilen çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararlarına karşı yapılan itirazlar bakımından 9/6/1932 tarihli ve 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun 353 üncü maddesinin birinci fıkrası hükmü uygulanır. Bu suçtan dolayı açılan davalar icra mahkemesinde görülür ve İcra ve İflas Kanununun 347, 349, 350, 351, 352 ve 353 üncü maddelerinde düzenlenen yargılama usulüne ilişkin hükümler uygulanır. Bu davalar çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği veya çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer ya da hesap sahibinin yahut şikâyetçinin yerleşim yeri mahkemesinde görülür.” Hamilin şikayeti üzerine her çekle ilgili olarak binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmolunacağı düzenlenmiştir.
Yargılama esasına ilişkin düzenlemelerin görüleceği 2004 sayılı İ.İ.K. 347. Maddesinde ise;
“Bu bapta yer alan fiillerden dolayı şikâyet hakkı fiilin öğrenildiği tarihten itibaren 3 ay ve her halde fiilin işlendiği tarihten itibaren bir yıl geçmekle düşer” denilmektedir.
Karşılıksız çek suçundan dolayı yapılacak şikâyetler fiilin öğrenildiği tarihten itibaren üç aydır.
Şikâyet hakkının düşmemesine sebebiyet vermek için, çeke karşılıksızdır uygulaması yapılması işleminden itibaren 3 aylık süre içerisinde şikayetin ilgili merciie yapılması gerekmektedir.
Karşılıksız çekten dolayı şikâyet, yetkili hamil tarafından yapılmalıdır. Söz konusu madde hükmünden görüleceği üzere şikâyet hakkı hamile aittir. İbrazın gerçekleşebilmesi için çekin hak sahibi hamil tarafından ya da onun vekili veya temsilcisi tarafından muhatap bankaya fiilen verilmesi gerekmektedir. Şikâyetçinin çeki bankaya ibraz eden hamil olmaması halinde şikâyete bağlı suç yönünden kovuşturma şartı olan şikâyet koşulu gerçekleşmeyecektir.
Karşılıksız çek düzenleme suçunun bir diğer unsuru ise şikâyete konu çek üzerinde “karşılıksızdır” ibaresinin bulunması, çekin üzerine karşılıksız kalan miktarın açıkça yazılmasıdır.
Çek Kanunu’nun “İbraz, ödeme, çekin karşılıksız olduğunun tespiti ve gecikme cezası” başlıklı 3. Maddesi’nin 4. Fıkrasında;
“Hamilin talepte bulunması hâlinde, karşılıksızdır işlemi; çekin arka yüzüne tahsil için bankaya ibraz edildiği tarih, hesap durumu, bankanın yükümlülüğü çerçevesinde ödediği miktar ve ibraz eden gerçek kişinin adı ve soyadı yazılmak, bu kişinin tüzel kişi adına bedeli tahsil etmesi hâlinde bu husus belirtilmek ve bu kişi ile birlikte banka yetkilisi tarafından imzalanmak suretiyle yapılır. Banka tarafından ödenen miktar düşüldükten sonra karşılıksız kalan tutar açıkça belirtilir. Hamilin imzalamaktan kaçınması hâlinde, karşılıksızdır işlemi yapılmaz.” Karşılıksızdır işlemi yapılması halinde, sebebiyet veren kişinin cezalandırılacağı düzenlenmiştir.
Madde hükmünden görüleceği üzere, şikâyete konu çekin bankaya ibraz edildiği tarih, ibraz eden kişinin adı- soyadı bu kişi ile birlikte banka yetkilisinin imza şartı aranmaktadır. Diğer ve en önemli husus çekin karşılıksız olduğunun tespiti için “karşılıksızdır” ibaresinin yazılarak çekin üzerine karşılıksız kalan miktarın açıkça yazılmasıdır.
Şikâyete konu çekin ön yüzünde ya da arka yüzünde “ karşılıksızdır” ibaresinin bulunması karşılıksız çek düzenleme suçunun en temel şartıdır. Çekin herhangi bir yüzünde karşılıksızdır ibaresinin bulunmaması, karşılıksızdır işlemi yapılmayan çeklerden dolayı suçun unsurlarını oluşturmamakla, bu husus karşılıksızdır ibaresi bulunmayan çek şikâyetlerinin suçun unsuru bulunmadığı gerekçesiyle reddine sebep olacaktır.
Şikâyet edilenin çekin keşidecisi olması da karşılıksız çek keşide etme suçunun bir diğer unsurudur. Çek düzenleyen keşideci hakkında şikâyet yapılabileceği kanun gereğidir. Dava şartı olarak incelenmesi gereken ilk koşullardan biri şikâyet edilenin, şikâyete konu çeki düzenleyen keşideci olup olmadığıdır. Çeki düzenleyen keşideci hakkında şikâyette bulunulması gerekli iken çeki düzenlemeyen keşideci hakkında şikâyette bulunulması dava şartı yokluğu sebebidir.
09.04.2019
AV. MELAHAT ALKAYA